Kooperatif & Üyelik

1- Kooperatife ortak olma yolları

• Bir kooperatif kurarak ortak olma, (KK.m.1)
• Daha önce kurulmuş olan bir kooperatife sonradan ortak olma, (KK.m.8)
• Kooperatif ortaklarından birinin ortaklık payını devralmak suretiyle ortak olma (KK.m.14,f.3)
• Miras yoluyla ortak olma (KK.m.14,f.2)
• Taşınmaz mal veya işletme karşılığı ortak olma (KK.m.15,f.2)

2- Kooperatif ortaklığına girme şartları

• Medeni hakları kullanma yeterliliğine sahip olmak,
• Yazılı olarak Kooperatif Yönetim Kurulu’na başvurmak,
• Varsa şahsi sorumluluk ve ek ödemeleri yazılı olarak kabul etmek,
• Gerekli sermaye payını taahhüt etmek ve dörtte birini peşin ödemek,
• Ana sözleşmelerle getirilen diğer şartları taşımak,

3- Kooperatiflerle ilgili bazı hususlar

• Kooperatiflerde yedek ortaklık yoktur.
• Yapı kooperatiflerinde konut, işyeri ve ortak sayısının Genel Kurulca belirlenmesi zorunludur. (KK.m.42)
• Sonradan ortaklığa kabul edileceklerden bir fark alınması, mevcut ana sözleşmelere göre Genel Kurul kararı ile mümkün olabilmektedir. Bu konuda Yönetim Kurulu yetkili değildir.

4- Ortak olurken dikkat edilecek bazı hususlar
Bir kooperatife ortak olurken özellikle;

• Aylık aidatların sabit olduğu, hiç artmayacağı, ara ödeme olmayacağı, çok düşük aidatlarla iki-üç-dört sene gibi bir sürede inşaatların bitirileceği gibi sözlere, ilanlara kesinlikle inanılmamalıdır.
• Ödemeler kooperatif adına bankada açılmış olan hesaplara yatırılmalı ya da kooperatif yetkililerine, kooperatif kaşesini ve ilgililerin imzasını taşıyan makbuz karşılığı yapılmalı, belgesiz ödeme yapılmamalı, yöneticiler adına açılan hesaplara para yatırılmamalıdır.
• Kooperatifin mevcut ortaklarının ekonomik, kültürel ve sosyal durumları iyi araştırılmalı, bu hususların kendi durumuna uyması halinde ortak olunmalıdır.
• Arsa alındığı söyleniyorsa, arsanın tapu devri yada tapuya şerh verdirilecek bir satış vaadi sözleşmesi ile alınıp alınmadığına (KK m.59,f.4), bu arsanın kooperatifin amacına uygun olup olmadığına bakılmalıdır. (KK.m.59,f.5)
• Ortak sayısının, Genel Kurulca belirlenen konut/işyeri sayısından fazla olup olmadığı araştırılmalıdır. (KK.m.8,f.3)
• İnşaata başlanılmış ise inşaat ruhsatının alınıp alınmadığı sorulmalı, inşaat seviyesi, mümkünse arsa alımı ve inşaata yapılan harcamalar ile toplanan paraların mukayesesi yapılmalıdır.
• Ortaklık devralınacak şahsın, gerçekten ve halen o kooperatifin ortağı olup olmadığı, kooperatife borcunun bulunup bulunmadığı araştırılmalıdır.
• Ödenen aidat ve günün fiyat artışları da dikkate alınarak, inşaatın ne kadar sürede bitirilebileceği hususunda bir fikir edinilebilmelidir.
• Yukarıdaki ve benzeri hususlarda iyi bir araştırma, inceleme yapılıp bilgi sahibi olunduktan sonra, ortak olmaya karar verilmelidir.

• Ortaklık hakları ortaklık senedi ile temsil olunur ? (KK.m.18)
• Ortaklar, Kooperatifler Kanunun kabul ettiği esaslar dahilinde hak ve vecibelerde eşittirler (KK.m.23)

A) ORTAKLARIN BİREYSEL HAKLARI

1- Ortaklıktan Çıkma Hakkı
Her ortağın kooperatiften çıkma hakkı vardır (KK.m.10)
Ortaklıktan çıkma hakkının kullanılması, anasözleşmeyle en çok 5 yıl için sınırlandırılabilir.
Ortağın hiçbir suretle kooperatiften çıkamayacağına dair şartlar hükümsüzdür. (KK.m.11)
Çıkış, ancak bir hesap yılı sonu için ve en az 6 ay önceden haber verilerek yapılır.
Anasözleşmede daha kısa bir süre belirtilip hesap yılı içinde çıkışa izin verilebilir. (KK.m.12)

Yönetim Kurulu, anasözleşmeye uygun olarak yapılacak isteğe rağmen, bir ortağın kooperatiften istifasını kabulden kaçınacak olursa, ortak çıkma dileğini Noter aracılığı ile kooperatife bildirir. Bildiri tarihinden itibaren çıkma gerçekleşir (KK.m.13)

2- Ortaklık payını devir hakkı
Ortaklık payları devredilebilir. Yönetim Kurulu ortaklığı devralan kişinin ortaklık niteliklerini taşıması halinde, bu kişiyi ortaklığa kabul eder. Ana sözleşmede gösterilecek şartlarla ölen ortağın mirasçılarının kooperatifte ortak olarak kalmaları sağlanabilir (KK.m.14)

3- Çıkarılma kararına karşı Genel Kurula itiraz veya mahkemeye dava açma hakkı
Kendisine çıkarılma kararı tebliğ edilen ortağın, bu yazıyı aldığı tarihten itibaren üç ay içinde mahkemeye itiraz davası açma veya aynı süre içinde Genel Kurula itiraz etme hakkı vardır. (KK.m.16)

4- Bilgi edinme ve örnek isteme hakkı
Yönetim ve Denetim Kurulu yıllık çalışma raporları ile bilanço, Genel Kurul’un yıllık toplantısından en az 15 gün öncesinden itibaren bir yıl süre ile Kooperatif merkezinde ve varsa şubelerinde ortakların tetkikinde amade tutulur. Talep eden ortaklara bilanço ve gelir-gider farkı hesaplarının birer suretinin verilmesi mecburidir.
Ortakların bilgi edinme hakkı, anasözleşme veya kooperatif organlarından birinin kararıyla bertaraf edilemez veya sınırlandırılamaz (KK.m.24)

5- Ticari defterleri ve belgeleri inceleme hakkı
Kooperatifin ticari defterleri ve haberleşme ile ilgili hususların incelenmesi, Genel Kurul’un açık bir izni veya Yönetim Kurulu’nun kararı ile mümkündür. (KK.m.25)

6- Genel Kurul’a katılma, seçme ve seçilme hakkı

• Üç ay evvel ortak olmayanlar hariç her ortak Genel Kurul’a katılma hakkına sahiptir. Yapı kooperatiflerinde Genel kurul toplantılarına katılmak için bu şart aranmaz (KK.m.26),
• Genel Kurul’a katılma hakkına sahip olan bir ortak, bu hakkın doğal sonucu olarak; aynı zamanda Genel Kuruldaki görüşmelere katılmak, bu görüşmeler sırasında düşüncelerini açıklamak, sorular sormak, görüşülen konular hakkında müştereken veya münferiden önerge vermek ve neticede istediği yönde oyunu kullanmak, seçmek, seçilmek gibi haklara da sahip olmaktadır.
• Tabii ki, Yönetim ve Denetim Kurulu üyeliği ile tasfiye kurulu üyeliğine seçilebilmek için getirilen özel hükümler saklıdır. (KK.m.55, 56, 65, 81, TTK m. 347, 349, 657 s. Devlet Memurları Kanunu m.28)

7- Olumlu gelir – gider farkından pay (risturn) alma hakkı

8- Genel Kurul’da oy kullanma hakkı
Genel Kurul’da her ortak yalnız bir oya sahiptir. (KK.m.48). Kooperatif işleminin görüşülmesine herhangi bir suretle katılmış olanlar Yönetim Kurulu’nun ibrasına ait kararlarda oylamaya katılamazlar. Ancak denetçilerin ibrasında oy kullanabilirler.

Ortaklardan hiçbiri kendisi veya karı ve kocası yahut usul ve füruu ile kooperatif arasında şahsi bir işe veya davaya dair olan görüşmelerde oy hakkını kullanamaz. (KK.m.50)

9- Genel Kurulda temsil hakkı

Anasözleşmede açıklama bulunduğu taktirde, bir ortak yazı ile izin vermek suretiyle Genel Kurul toplantısında oyunu ancak başka bir ortağa kullandırabilir. Bir ortak Genel Kurulda birden fazla ortağı temsil edemez. Ortak sayısı 1.000’in üstünde olan kooperatiflerde anasözleşme ile her ortağın en çok 9 olmak üzere birden fazla ortağı temsil edebileceği öngörülebilir. Eş ve birinci derecede akrabalar için temsilde ortaklık şartı aranmaz. (KK.m.49)

10- Genel Kurul kararları aleyhine dava açma hakkı
a) Genel Kurul toplantısında hazır bulunan ortaklardan, alınan kararlara aykırı kalarak keyfiyeti tutanağa geçirten veya oyunu kullanmasına haksız olarak izin verilmeyen ortaklar Kanuna, anasözleşme hükümlerine ve iyi niyet esaslarına aykırı olduğu iddiası ile Genel Kurul kararları aleyhine, toplantıyı izleyen günden başlamak üzere bir ay içinde, kooperatif merkezinin bulunduğu yerdeki mahkemeye başvurup iptal davası açabilirler (KK.m.53)
b) Genel Kurul toplantısında hazır bulunsun yada bulunmasın;

• Toplantıya çağrının usulü dahilinde yapılmadığını,
• Gündemin gereği gibi ilan veya tebliğ edilmediğini,
• Genel Kurul toplantısına katılmaya yetkili olmayan kimselerin karara katılmış bulunduklarını, iddia eden ortaklarında da açma hakları bulunmaktadır.
• Genel Kurul kararlarının iptali için Bakanlığımıza başvurulamaz.

11- Denetçilerin dikkatini çekme ve açıklama yapılmasını isteme hakkı
Ortaklar gerekli gördükleri hususlarda denetçilerin dikkatini çekmeye ve açıklama yapılmasını istemeye yetkilidir. (KK.m.66)

12- Tasfiye artığından pay alma hakkı
Anasözleşmelerde, kooperatif borçlarının ve ortak pay bedellerinin ödenmesinden sonra, kalan miktarın dağılma anında kayıtlı ortaklar ve hukuki halefleri arasında ödenmiş sermayeleri ile orantılı olarak dağıtılacağı yönünde hükümlere yer verilmiştir. (KK.m.83)

B) TOPLU KULLANILABİLECEK HAKLAR

1- Genel Kurulu toplantıya çağırma hakkı
– Dört ortaktan az olmamak kaydıyla ortak sayısının en az onda birinin isteği üzerine Genel Kurul toplantıya çağrılır.
– Yönetim Kurulu bu isteği en az on gün içinde yerine getirmediği taktirde, istek sahiplerinin müracaatı üzerine (veya doğrudan) Bakanlığımız tarafından da Genel Kurul toplantıya çağrılabilir.
– Bakanlığımız tarafından da çağrılmadığı taktirde istek sahipleri mahalli mahkemeye baş vurarak Genel Kurulu bizzat toplantıya çağırma izni alabilirler (KK.m.44)

2- Gündeme madde ilavesini isteme hakkı
Kooperatifler Kanunu’nun 46’ncı maddesine göre, dört ortaktan az olmamak üzere, ortakların en az onda biri tarafından Genel Kurul toplantısından en az 20 gün önce yazılı olarak bildirilecek hususların gündeme konulması zorunludur.
Kooperatife kayıtlı ortakların en az onda birinin, Genel Kurul sırasında gündem maddelerinin görüşülmesine geçilmeden önce (divanın seçimini takiben) yazılı teklifte bulunmaları halinde;

• Hesap tetkik komisyonunun seçilmesi,
• Bilanço incelemesinin ve ibranın geriye bırakılması,
• Çıkan veya çıkarılan ortaklar hakkında karar alınması,
• Genel Kurul’un yeni bir toplantıya çağrılması,
• Kanun, ana sözleşme ve iyi niyet esasları ile genel Kurul kararlarına aykırı olduğu ileri sürülen Yönetim Kurulu kararlarının iptali,
• Yönetim Kurulu üyeleri ile denetçilerin azli ve yerlerine yenilerinin seçilmesi, ile ilgili hususlarında Genel Kurula katılanların yarıdan bir fazlasının kabulü ile gündeme alınması mümkündür. (KK.m.46/3)

1- Sermaye (ortaklık) payı

• Kooperatife giren her şahıstan en az bir ortaklık payı alınması gerekir. Anasözleşme, en yüksek had tespit ederek bir ortak tarafından bu had dahilinde birden fazla pay alınmasına cevap verilebilir (KK.m.19)
• Mevcut duruma göre bir ortaklık payının değeri 100.000 lira olup, bir ortakça alınabilecek en çok pay adedi ise 5.000’dir.

2- Aidat ödeme yükümlülüğü
Yapı kooperatiflerinde ortaklar, taahhüt ve tediye ettikleri ortaklık payı bedelleri dışında, kooperatif amaçlarının gerçekleştirilmesini sağlamak üzere Genel Kurulca belirlenen miktardaki arsa, altyapı, inşaat ve benzeri gider taksitlerini ve öngörülmüşse bunların gecikme bedellerini de ödemek zorundadır.

3- Sır saklama yükümlülüğü ve ceza
Her ortak ne şekilde olursa olsun öğrenmiş olduğu kooperatife ait iş sırlarını, sonradan ortaklık hakkını kaybetmiş olsa dahi daima gizli tutmak zorundadır. Bu mecburiyete uymayan ortak meydana gelecek zararlardan kooperatife karşı sorumlu olduğu gibi kooperatifin şikayeti üzerine herhangi bir zarar umulmasa dahi bir yıla kadar hapis veya ağır para cezasıyla veya her ikisiyle birlikte cezalandırılır. (KK.m.25)

4- Ortakların sorumluluğu
4.1- Sınırsız sorumluluk
Anasözleşme, kooperatifin varlığı borçlarını karşılamaya yetmediği hallerde, ortaklıklarının da şahsen ve sınırsız olarak sorumlu tutacaklarını hüküm altına alabilir (KK.m.29)
4.2- Sınırsız sorumluluk
Anasözleşmeye, kooperatif borçları için her ortağın kendi payından fazla olarak şahsen ve belirli bir miktara kadar kooperatiften sonra sorumlu olacakları hususunda bir hüküm konabilir (KK.m.30)

5- Ortağın şahsi alacaklılarının durumu
Bir ortağın şahsi alacaklıları, ancak;

• Ortağa ait faizi,
• Gelir gider farklarından hissesine düşen miktarı,
• Kooperatifin dağılmasında ona ödenecek payı, haczettirebilirler (KK.19,f.6)

6- Ödemelerini geciktiren ortaklardan faiz alınabileceği, ancak bileşik faiz yürütülemeyeceği

• Sermaye koyma borcunu zamanında yerine getirmeyen ortak, ihtara gerek kalmaksızın temerrüt faizi ödemekle yükümlüdür. Ayrıca, ana sözleşmeyle ortaklar temerrüt halinde cezai şart ödemeye de mecbur tutulabilirler (KK.m.98, TTK,m.407)
• Ayrıca, aidat ödeme borcunu yerine getirmeyen ortaklardan, Genel Kurulca belirlenen oranda faiz istenebilir.
• Ancak aidat ödemelerini geciktiren ortaklara yürütülen gecikme faizlerinin ana borca eklenerek tekrar faiz (bileşik faiz) yürütülmesi de söz konusu değildir.

1- Genel olarak ortaklık sıfatının kaybedilmesi
Bir ortağın ortaklık sıfatı genel olarak,

• Çıkma hakkını kullanarak, kendi isteği üzerine ayrılmasıyla, (KK.m.10)
• Ölümlü ile, (KK.m.14.f.1)
• Ortaklık payını başkasına devretmesiyle, (KK.m.14,f.3)
• Ortaklık sıfatı bir görev veya hizmetin yerine getirilmesine bağlı ise, bu görev veya hizmetin sona ermesiyle, (KK.m.15)
• Anasözleşmede açıkça gösterilen sebeplerle ortaklıktan çıkarılmasıyla, (KK.m.16)
• Parasal yükümlülüklerini yerine getirmemesi sonucu ortaklığının kendiliğinden düşmesiyle (çıkarılmasıyla) (KK.m. 27), sona erer.

2- Ortaklıktan çıkarılma (ihraç) esasları

• Kooperatif ortaklığından çıkarılmayı gerektiren sebepler ana sözleşmede açıkça gösterilir. Ortaklar anasözleşmede açıkça gösterilmeyen sebeplerle ortaklıktan çıkarılamazlar.
• Ortaklıktan çıkarılmaya Yönetim Kurulu’nun teklifi ile Genel Kurulca karar verilir.
  Anasözleşme, çıkarılan ortağın Genel Kurul’a başvurmakla hakkı saklı kalmak üzere, bu hususta Yönetim Kurulunu da yetkili kılabilir. Uygulamadaki anasözleşmelere göre, ortaklıktan çıkarma yetkisi Yönetim Kurulu’na aittir.
• Çıkarılma kararının onaylı örneğinin, çıkarılan ortağa tebliğ edilmek üzere, on gün içinde Notere tevdi edilmesi gerekir. Bu ortak tebliğ tarihinden itibaren üç ay içinde itiraz davası açabilir. Ortak, üç aylık süre içinde Genel Kurula da itiraz edebilir. Bu itiraz, ilk toplanacak Genel Kurula sunulmak üzere Yönetim Kurulu’na Noter aracılığı ile tebliğ ettirilecek bir yazı ile yapılır. Genel Kurul’a itiraz edildiği taktirde, Yönetim Kurulu’nun çıkarma kararı aleyhine itiraz davası açılamaz. İtiraz üzerine Genel Kurulca verilecek karara karşı itiraz davası hakkı saklıdır.
• Üç aylık süre içinde, Genel Kurula veya mahkemeye başvurmak suretiyle itiraz edilmeyen çıkarılma kararları kesinleşir (Koop.K.m.16)
• Çıkarılma kararına karşı Bakanlığımıza başvurulamaz.

3- Parasal yükümlülüklerin yerine getirilmemesi nedeni ile ortaklıktan çıkarılma
Özellikle yapı kooperatiflerinde en çok rastlanan ortaklıktan çıkarma nedeni, ortağın parasal yükümlülüklerini yerine getirmemesidir. Uygulamadaki ana sözleşmelerin 14.maddesine göre parasal yükümlülüklerini otuz gün geciktirmeleri üzerine, Yönetim Kurulunca Noter aracılığı ile yapılacak ihtarı takip eden on gün içinde bu yükümlülüklerini yerine getirmeyenlere yine aynı Kurulca ikinci ihtar yapılır. İkinci ihtarı takip eden bir ay içerisinde de yükümlülüklerini yerine getirmeyenler ortaklıktan çıkarılır. (KK.m.27)

4- Konut yapı kooperatifi örnek anasözleşmesine göre diğer ortaklıktan çıkarılma sebepleri

• Ortaklık şartlarını kaybetmek,
• Kur’a çekimi sonunda kendilerine düşen konutları kabul etmemek,
• Tapu da kendi adlarına tescilden önce konutlarında yaptıkları tahribat veya tadilatı yazılı ihtara rağmen düzeltmemek,
• Kooperatifin para, mal ve belgeleri üzerinde işledikleri suçlardan dolayı mahkum olmak, ortaklıktan çıkarılma sebebidir.

5- Çıkarılma kararına karşı Genel Kurul nezdinde itiraz eden veya mahkemede itiraz davası açan ortağın hukuki durumu
Haklarındaki çıkarma kararı kesinleşmeyen ortakların yerine yeni ortak alınamaz. Bunların ortaklık hak ve yükümlülükleri (Genel Kurul toplantısına katılma, seçme ve seçilme hakkı, aidat ödeme yükümlülüğü) çıkarılma kararı kesinleşinceye kadar devam eder (KK.m.16,f.5)

1- İade edilecek haklar, hesabı ve zamanı
Kooperatifin mevcudiyetini tehlikeye düşürecek nitelikteki iade ve ödemeler, ana sözleşmede daha kısa bir süre tespit edilmiş olsa bile Genel Kurulca üç yılı aşmamak üzere geciktirilebilir. Bu durumda kooperatifin muhik bir tazminat isteme hakkı saklıdır. Çıkan veya çıkarılan ortaklar ile mirasçılarının alacak ve hakları bunları isteyebilecekleri günden başlayarak beş yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.
Çıkan veya çıkarılan ortağın sermaye veya mevduatından kısmen veya tamamen yoksun kalacağı hakkındaki şartlar hükümsüzdür. (KK.m.17)

2- Yapı kooperatiflerinde çıkan veya çıkarılan ortaklarla hesaplaşma
Uygulamadaki yapı kooperatifi anasözleşmelerinin 15.maddesine göre, devir dışında bir nedenle ortaklığı sona erenlerin sermaye ve diğer alacakları, o yılın bilançosuna göre hesaplanarak, bilanço tarihinden itibaren bir ay içinde geri verilir. Ancak ortaklığı sona erenlerin yerine yeni ortak alınması halinde eski ortağın ödediği sermaye ve diğer alacakları derhal geri verilir.

3- Ortak, alacak ve haklarının cari fiyat veya döviz kuru üzerinden değerlendirilmesini veya faiz verilmesini talep edemez.
Kooperatiften çıkan yada çıkarılan ortağın, kooperatife yapmış olduğu ödemelerini cari fiyat veya döviz kuru üzerinden değerlendirilip, hesaplanıp iadesini istemesi söz konusu değildir. Çünkü kooperatifler kar amacı gütmeyen, karşılıklı yardımlaşma ve dayanışma suretiyle ortaklarının ekonomik menfaatlerini koruyan kuruluşlardır. (KK.m.1)
Ancak, Genel Kurul kararıyla ödemeler yabancı para cinsinden yapılmışsa, çıkan ya da çıkarılan ortaklara iadelerin de aynı para cinsinden yapılması gerekir.